Bezetting
Deze sectie van de website bevat vele verhalen over Alkmaar tijdens de bezetting. Alkmaar was een administratief centrum en een knooppunt voor waterwegen, gewone wegen, spoorwegen en telefoonverkeer. Alkmaar kreeg zodoende een rondomverdediging en er werden vele gebouwen door de Duitse bezetter gevorderd. Gebruik de links "lees verder" voor de volledige verhalen. Gebruik ook de krachtige zoekfunctie, rechts boven in de menubalk.
Scheinflughafen 12
In 1940 is het Fliegerhorst Bergen door de Duitsers in gebruik genomen. Om de geallieerde aandacht voor dit vliegveld af te leiden, wordt in juli 1941 door de Duitsers een begin gemaakt met de aanleg van een schijnvliegveld. Aangeduid als ScheinFlughaven 12 (SF 12). Het ligt ten zuiden van de Vennewatersweg in Heiloo, ter hoogte van de driesprong Malevoort - Vennewatersweg.
Rondom Alkmaar neergekomen geallieerde vliegtuigen
Gedurende de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland in toenemende mate gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen vanuit Engeland. Er waren vliegroutes via het luchtruim boven Noord-Holland. Vanzelfsprekend probeerden de Duitsers dit zo veel als mogelijk te verhinderen. Met jachtvliegtuigen en Flak (Flugabwehrkanone) werden in de loop van de oorlogsjaren meer dan 5.000 geallieerde vliegtuigen boven Nederland neergeschoten. Velen daarvan kwamen ook neer op het vasteland van Noord-Holland, en het daaraan grenzende nabije gebied van de Noordzee en IJsselmeer. In het begin van WO2 gingen er veel Nederlandse toestellen verloren; vooral aan de grond door Duitse bombardementen van de vliegvelden, maar ook in de lucht.
Bunkers aan de Hoeverweg
Langs de Hoeverweg van Alkmaar naar Egmond zijn aan de linkerkant van de weg de restanten te zien van een voormalig Duits bunkercomplex uit de tweede wereldoorlog. Voor de meeste mensen die langs het complex komen, is onduidelijk wat de functie is geweest van de betonnen bouwsels die er nog staan. Het betreft hier een van de vele complexen rond het voormalig vliegveld Bergen, namelijk Widerstandsnest 4. Hier was 2 cm luchtafweergeschut gestationeerd ter verdediging van het vliegveld.
Vorderen van Kerkklokken
Het vorderen van klokken is een gebruik dat al zeker tot het begin van de 15e eeuw teruggaat. Het opeisen van de torenklokken ten tijde van oorlog was niet bijzonder. Het brons was nodig voor de oorlogsindustrie. Uit Nederland zijn tijdens WO2 naar schatting 4.800 klokken door de Duitse bezetter naar Duitsland afgevoerd, die niet zijn teruggekomen. Hier het verhaal van de klokken van onder andere de Grote Kerk, het Stadhuis, de Accijnstoren en de Waag.
Notities van een Alkmaarder
Een inwoner van Alkmaar schrijft op 4 mei 1945 in zijn notitieboekje aan zijn kinderen voor later over de periode hongerwinter tot aan de bevrijding. Hier kunt U de niet gecorrigeerde tekst teruglezen.
Wehrmacht gevorderde gebouwen in Alkmaar
De Duitse bezetter heeft in Alkmaar vele gebouwen en huizen gevorderd voor eigen gebruik. Dit was voornamelijk voor administratieve doeleinden en de onderbrenging van troepen. Hiervoor kozen ze centraal gelegen gebouwen, maar het waren vaak ook de luxere panden zoals aan het Nassauplein en het Kennemerpark. Voor het onderbrengen van grotere troepen soldaten werden vaak scholen gevorderd, zoals het Murmellius college en het Lyceum.
Schuilkelders in Alkmaar
Al voor de oorlog werden er in Alkmaar schuilkelders ingericht. Tijdens de bezetting zijn er verschillende bijgebouwd. Deze hadden als doel om de bevolking van een schuilplaats te voorzien in geval van een luchtaanval. Ze werden dan ook op plaatsen gebouwd waar veel mensen werden verwacht, zoals in parken, bij scholen en op het Waagplein.
Verdediging van Alkmaar
Doordat Alkmaar een knooppunt was voor de telefoon communicatie, de wegen van Amsterdam/Zaanstreek naar Den-Helder, het spoor met groot rangeerterrein en het kanaal, is er om de stad een rondomverdediging gebouwd. Deze bestond uit 16 Wiederstandsnesten en 19 Sperren. Met name de west- en zuidkant van de stad was sterk uitgebouwd, als ook de toegang tot de binnenstad. Alle onderdelen van deze rondomverdediging worden besproken.
Het Ehrenfriedhof van Alkmaar
Op de Algemene Begraafplaats Alkmaar lagen tot 1950 ruim 200 Duitse soldaten begraven. Op dit “Ehrenfriedhof” lagen soldaten die waren omgekomen in Noord-Holland door gevechtshandelingen of ongelukken. Soldaten die waren geëxecuteerd of zelfmoord hadden gepleegd lagen op een aparte plek achter het ereveld. Tegenwoordig liggen de meesten van de overgebrachte soldaten en landwachters nog op de militaire begraafplaats in Ysselsteyn.
Bergerhof
De woonwijk Bergerhof werd gebouwd om vluchtelingen uit Den Helder te huisvesten. Daarmee waren in 1942 evacués uit Den Helder de eerste bewoners van de Bergerhof.
Centrale Keuken in Alkmaar
De Rijksoverheid nam in het voorjaar van 1941 het initiatief om overal in het land centrale keukens te openen. Gemeenten werden opgeroepen Centrale keukens in te richten. Verwachte moeilijkheden met de voedselvoorziening en het bevorderen van een zuinig gebruik van de schaarse voedingsmiddelen waren de redenen om tot het inrichten van deze keukens over te gaan.
Aangepaste straatnamen in Alkmaar
Op 24 februari 1942 kregen verschillende straten in Alkmaar, gerelateerd aan namen van leden van het koninklijk huis, andere namen. Dit volgde op de landelijke vordering van de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied Seyss-Inquart, gedateerd 3 januari 1942. Zo wordt de Prinses Julianalaan gewijzigd in Kruislaan en de Julianastraat wordt de Bosboomstraat.
Bommen op Alkmaar
In de nacht van 15 op 16 januari 1942 zijn negen bommenwerpers het Nederlandse luchtruim binnengedrongen om Nederlandse vliegvelden aan te vallen. Eén van de bommenwerpers had opdracht om onder meer de baanverlichting van vliegveld Bergen te bombarderen. De bommen van dit vliegtuig zijn niet op het vliegveld gevallen, maar op Alkmaar. Huizen op het Zeglis en de Oudegracht zijn daarbij getroffen, waarbij 6 slachtoffers vielen.
Marine-Lazarett Heiloo
Een week na de inval in mei 1940, nam een detachement van het Duitse leger bezit van een deel van van het terrein van de St. Willibrordstichting en van de ruimte die tot voor kort dienst had gedaan als noodkapel en op het punt stond tot feestzaal omgebouwd te worden. Een paar weken later lieten twee Duitse marineartsen hun oog vallen op het gebouwencomplex: het zou uitstekend kunnen dienen als Marinelazarett. Kort daarop was het Marine-Lazarett Heiloo, gevestigd in de gebouwen van de “St. Willibrordusstichting” in Heiloo.
NSB'er Melchert Schuurman
De Alkmaarder Melchert Schuurman (1900-1967) was componist en collaborateur. In 1940 wordt hij hoofd Zangdienst van de Afdeling Vorming van de NSB en in die rol componeert hij partijliederen en stelt meerdere zangbundels samen. Hij neemt dienst bij de Nederlandse SS en ging in 1942, als soldaat bij de Waffen-SS, naar het Oostfront. Nooit heeft hij spijt betuigd over zijn daden.
Razzia van 12 december 1944
Na de razzia's in onder andere Rotterdam, Den Haag, Apeldoorn, Delft en Haarlem eind 1944, was het duidelijk dat er ook in Alkmaar razzia zou komen om te voorkomen dat weerbare mannen tussen 17 en 40 aan het verzet zouden deelnemen. Onder het mom van de Arbeitseinsatz werd de razzia op 12 december in Alkmaar gehouden. Omdat de bevolking op de hoogte was, werden er in Alkmaar "slechts" 600 mannen opgepakt. Als dat wordt afgezet tegen bijvoorbeeld Den Haag en Rotterdam met respectievelijk 12,000 en 52,000 opgepakte personen, kan de razzia in Alkmaar als "een grote mislukking" worden gekenmerkt.
Winterhulp in Alkmaar
Vanaf 1940 organiseerde de Duitse bezetter de actie Winterhulp. Hiervoor diende de Duitse “Winterhilfe” als voorbeeld. De organisatoren wilden met de opbrengst van de Winterhulp-collecte hulpbehoevende mensen een extraatje geven tijdens de barre winter. In katholieke en protestantse kring werd de Winterhulp gezien als een poging om de kerkelijke hulporganisaties overbodig te maken. Omdat de WHN werd geassocieerd met de NSB was ze weinig populair.
Beschieting bij de Omval
In de hongerwinter '44 - '45 leed vrijwel iedereen onder de Duitse bezetting en er was een tekort aan voedsel. Vooral in de steden was de nood groot. De firma Joh. Enschedé en Zonen uit Haarlem stuurde kinderen tijdelijk naar pleeggezinnen waar nog voedsel was. Tot februari 1945 hadden al drie transporten naar Graft-De Rijp plaatsgevonden en op 21 februari 1945 vond het vierde en laatste transport plaats. Een groep van 13 kinderen, variërend in leeftijd van 5 tot 13 jaar, vertrok per bestelauto. De tocht werd een nachtmerrie toen de auto door een geallieerd vliegtuig onder vuur werd genomen: de begeleidster was op slag dood, evenals zes kinderen. Twee kinderen waren gewond waarvan één zeer ernstig, en ook de chauffeur werd zeer ernstig gewond.
V-actie
Juli 1941 lanceerde de Engelsen de propaganda V-actie: V for Victory. Maar al snel werd door Göbbels, de Duitse minister van propaganda, de actie overgenomen. Affiches, spandoeken en geverfde V's op gebouwen symboliseerden “V=Victory, want Duitsland wint voor Europa op alle fronten!". In het straatbeeld van Alkmaar is op enkele plekken nog zo'n V op de muren te vinden.
