Schuilkelders in Alkmaar

Als bescherming van de bevolking tegen bombardementen en beschietingen vanuit de lucht, waren er in Alkmaar in de aanvang van WO2 vijf openbare schuilplaatsen ingericht. Op de kaart hieronder zijn deze 5 schuilplaatsen aangegeven als blok met kruis. Dit waren:

  1. De gang bij het NS-station die de verschillende perrons met elkaar verbond.

  2. Onder het gebouw van de Raad van Arbeid. De kelder was omgebouwd tot schuilkelder. De eigenaar vroeg een vergoeding van de gemeente en kreeg die ook. Vervolgens stak hij het geld in eigen zak en verhuurde de ruimte zelfs als aardappelopslag. De borden die gebruikt moesten worden als bewegwijzering gebruikte hij als tuintafel. De gemeente en de Duitse bezetter eisten dat de eigenaar het geld moest terug betalen en de Duitsers gebruikte de kelder vervolgens een tijdje als eigen opslag.

  3. Onder het Karenhuis.

  4. Onder het Hooge Huys.

  5. Aan de Nieuwlandersingel.

Er werden in 1941 nog 13 andere openbare schuilkelders gepland. Deze 13 zijn in de bovenstaande kaart aangegeven met een rood blokje. Hiervan zijn er in opdracht van de gemeente Alkmaar en in samenwerking met de Luchtbeschermingsdienst er slechts vier zijn gebouwd, aangegeven met de cijfers 6 t/m 9. Deze vier schuilplaatsen waren gereed in november 1942 en gebouwd op plaatsen waar veel publiek werd verwacht zodat bij een luchtalarm snel dekking kon worden gezocht. De gebouwde schuilplaatsen zijn:

6. Bergerhout

7. Waagplein

8. Victoriepark

9. Kennemerstraatweg

Zie situatie-schetsen hiernaast, welke uitsnedes zijn van de gedetailleerde kaart onder.

Detail van een foto, waarop de openbare schuilplaats op het Waagplein te zien is.

Bron: Regionaal Archief Alkmaar

De negen niet gerealiseerde waren gepland op: Zeglis, Hofplein, Nicolaas Beetskade, Wildemanstraat, Nassaulaan, Kennemersingel, Juliana van Stolberglaan, Kennemerstraatweg en een tweede schuilplaats in het Victoriepark.

De schuilplaatsen waren opgetrokken uit baksteen en met grond of zand aangeaard om de scherven van exploderende bommen te absorberen in de aanaarding. De schuilplaatsen waren als tooggewelf gemetseld, hadden een lengte van tien meter en waren aan beide zijden voorzien van een haakse toegang zodat tijdens een explosie buiten de schuilplaats, de drukgolf niet direct naar binnen kon komen.

De wand van de schuilplaatsen was slechts 30 cm dik zodat er weinig bescherming was bij een directe treffer. De beide zijden van de schuilplaats hadden samen 36 houten zitplaatsen, het middenpad bood ruimte voor 14 staanplaatsen. Om kosten te besparen was elke vorm van luxe wegbezuinigd, zo was er geen water of elektriciteit. De kostprijs van een schuilplaats was in 1941 ca. 3.000 gulden.

Bouwtekening van de standaard schuilkelder uit 1942, door de dienst Gemeentewerken van Alkmaar.

Bron: archief Gemeentewerken Alkmaar, via Regionaal Archief Alkmaar

Naast deze openbare schuilplaatsen die vanaf november 1942 in Alkmaar te vinden waren, is het bekend dat er nog andere schuilplaatsen zijn gebouwd, die niet op de bovenstaande overzichtskaart aangegeven zijn.


Zo waren er bij de St. Aloysesschool en de St. Agnesschool aan de Koornlaan 2 schuilplaatsen gebouwd: die bij de St. Agnesschool lag voor de school aan de straat, die bij de St. Aloysesschool lag naast de school, zie foto beneden links. Deze 2 schuilplaatsen waren waarschijnlijk niet openbaar, maar bedoeld voor de leerlingen en leraren.


Bij de gasfabriek aan de Helderseweg is een schuilplaats gebouwd, waarschijnlijk voor het onderbrengen van het personeel tijdens luchtaanvallen. Op de foto midden onder is te zien dat de ingangspartij van deze schuilplaats overeenkomt met de tekening van de schuilplaatsen zoals ze in 1942 gebouwd zijn, zie boven.


In 1985 is op de Schelphoek 17-19 aan de Limmerhoek nog een groepsschuilplaats gesloopt. In het Regionaal Archief bevindt zich hiervan een foto.

Schuilplaatsen bij de St. Aloysesschool en de St. Agnesschool aan de Koornlaan.

Bon: Regionaal Archief Alkmaar

De schuilkelder bij de gasfabriek in 1944.

Bron: Regionaal Archief Alkmaar

Schelphoek 17-19 aan de Limmerhoek bij de opruiming van het terrein in 1985 is nog de opening te zien van de schuilkelder.

Bron: Elsinga, J. / collectie Regionaal Archief Alkmaar / RAA011006761