Gevorderde gebouwen

Aan de Bergerhout staat het gebouw van het Murmellius Gymnasium. Grote schoolgebouwen waren populair bij de bezetter om te vorderen voor het onderbrengen van troepen of voor een andere militaire bestemming, zo ook het Murmellius Gymnasium.

Begin mei 1943 wordt het schoolgebouw gevorderd voor de Wehrmacht; de leerlingen worden ondergebracht op verschillende locaties in de binnenstad.

In eerste instantie werden er troepen van de Reichs Arbeid Dienst (RAD) ondergebracht die werden ingezet voor het herstel van de infrastructuur en het puinruimen op het vliegveld Bergen. Later werden ze ook ingezet voor het aanleggen van stellingen in en rond Alkmaar. Uiteindelijk kregen deze troepen een nieuw onderkomen elders in de stad. De vrijgekomen plaatsen in het Gymnasium werden ingenomen door troepen van de Hermann Göring Divisie die in juli 1944 met 300 man het gebouw betrokken. Op 10 augustus van dat jaar waren er nog 40 man van hen aanwezig in het gebouw. De overige leden van de eenheid waren verdeeld over andere locaties bestemd voor de verdediging van Alkmaar.

In de Burgemeester Palingstraat 6, was de Julianaschool gevestigd. Een lagere school uit 1929; werd later een ULO/MAVO en vervolgens HEAO. Gebouw werd gesloopt in 1999.

In juli 1944 werd de school gevorderd door de Wehrmacht voor het onderbrengen van bezettingstroepen, die dienst gingen doen in Alkmaar. De eerste paar maanden sliepen de soldaten op een laag stro in de klaslokalen, later werden er stalen of houten stapelbedden en kasten aangevoerd voor meer comfort.

Huize Voorhout, een statig herenhuis aan de Kennemerstraatweg, viel meteen in de smaak bij de Duitse bezetter. De ligging aan de Kennemerstraatweg en doorlopende telefoonlijnen was voordelig. Voor de bezetting hadden de Duitsers al besloten dat Huize Voorhout hun hoofdkwartier zou worden. Op 19 mei 1940 vestigt Ortskommandant Steger zich in Huize Voorhout. Hij was belast was met het onderbrengen van de Duitse troepen in de stad, het vorderen van gebouwen en grond, het toepassen van anti-joodse maatregelen, vorderen van radio's en fietsen, razzia's voor de Arbeiteinsatz en andere maatregelen waar de bevolking van Alkmaar direct mee te maken kreeg.

Voor de ingang van tuin van Huize Voorhout kwam een wachtpost te staan waar een soldaat de toegang tot het terrein bewaakte. Rondom het hele gebouw verrees een prikkeldraadversperring. De Ortskommandanten volgenden elkaar snel op. Na Steger, kwam Hauptmann Jeska en daarna Hauptmann Dr. Hövelhaus. In augustus 1942 werd majoor Arthur Schausz tot Ortskommandant benoemd. Hij zou de rit uitzitten tot het einde van de oorlog. Schausz woonde privé aan de Kennemerstraatweg 73, schuin tegenover Huize Voorhout.

Later betrok ook de Wehrmachtkommandant het gebouw, die enkel bevoegdheden over de Duitse troepen in de gemeente Alkmaar had. Met hem kwamen ook de troepen van de Gestapo en Feldgendarmerie mee in het gebouw. De naam van het gebouw verandert daarmee van Ortskommandatur in Wehrmachtskommandatur. In 1944 kwam daar ook nog een eenheid van de Sicherheitsdienst bij.

Naast dat er vanuit Huize Voorhout bevelen werden gegeven tot de vordering van radio’s, fietsen en dekens, razzia’s en het afbranden van woningen en boerderijen, kwam hier ook het noodlottige bevel tot het fusilleren van vijf gevangenen. Dit gebeurde op 17 november 1944 aan de Harddraverslaan, net achter de Ortskommandantur. Het was een represaille op het neerschieten van landwachter Meijer door het verzet. Dat Schausz er speciale verhoormethoden op nahield kunnen we lezen in het Nieuwe Noordhollandsch Dagblad van augustus 1945. In een rondleiding voor journalisten door majoor Bokhorst van het Militair Gezag, die nu z’n intrek in Huize Voorhout had genomen, demonstreerde deze de karwats (zweep) van Schausz. Volgens verhalen werden ondervraagden, die niet wilden spreken, aan een verwarmingsbuis in het kantoor van de Ortskommandant vastgebonden en met de zweep geslagen.

Aan de Kennemerstraatweg, vanaf nr. 139, waren ca. 14 huizen bezet voor het onderbrengen van troepen. Eerder hadden de oorspronkelijke bewoners te horen gekregen dat ze binnen 24 uur hun woning moesten verlaten, waarna deze werden betrokken door zo'n 150 manschappen van de Feldgendarmerie, die in huize Voorhout hun kantoor hadden, en die van de divisie Hermann Göring.

Van deze divisie werd op 11 juli 1994 door het verzet melding gemaakt dat er ongeveer 400 van hen aanwezig waren in Alkmaar.

Aan het Kennemerpark 15 staat Villa Parkzigt. Dit is de villa waarvan de Feldgendarmerie gebruik maakte als kantoor voor hun administratieve eenheid.

De Feldgendarmerie is de Duitse militaire politie die discipline en veiligheid van de bezettingstroepen waarborgt en toeziet op de naleving van door de Militärverwaltung opgelegde verordeningen. In opdracht van een Kommandantur kan de politiedienst personen arresteren. Ze kan ook ingrijpen bij verstoringen van de openbare orde. De Feldgendarmerie werkt ook mee aan de bestrijding van de zwarte markt en, tijdens de tweede helft van de bezetting, aan het oppakken van Joden en werkweigeraars voor de Arbeitseinsatz.

De leden van de Feldgendarmerie dragen als onderdeel van hun uniform een metalen plaat aan een ketting. Vanwege hun typische groene kleur van hun uniformen stonden ze bekend als de “Grüne”.

Op de hoek van de Kerkstraat met de Koorstraat was een Wehrmachtsheim gevestigd.

Dit was een gebouw, centraal in de stad, dat diende voor ontspanning van de Duitse soldaten. Hier konden zij goedkoop een biertje kopen, het laatste nieuws lezen en andere militairen ontmoetten. Het was verboden voor Nederlanders.

In de Langestraat 70 was Hotel Proot gevestigd. Tijdens de oorlog was de bezetter meer dan welkom in dit hotel. Dat zette tijdens de bezetting en na de bevrijding veel kwaad bloed bij de bevolking.

In de Langestraat was het plaatselijk bureau voor de Winterhulp Nederland gevestigd.

Winterhulp werd opgericht op 22 oktober 1940 door rijkscommissaris Seyss-Inquart. De hulpverlening was volgens het spraakgebruik op de winter gericht. Onder het nationaalsocialisme kon er volgens de leer geen armoede bestaan, alleen in tijden van winterkou zou extra liefdadigheid in de vorm van voedsel, kleding en dergelijke nodig zijn. Volgens artikel 2 van het oprichtingsdecreet was de doelstelling: "Het is de taak der Stichting om de in het bezette Nederlandsche gebied levende behoeftige Nederlandsche staatsburgers zonder aanzien des persoons hulp en ondersteuning te verschaffen". De steun bestond uit waardebonnen en goederen als levensmiddelen, kleding etc. Aanvankelijk kregen Joden ook steun, maar die hulp stopte al snel.

De protestante en katholieke kerken weigerden direct elke medewerking aan de actie Winterhulp. Zij zagen het als een poging om de kerkelijke hulporganisaties overbodig te maken.. De kerken verwierpen bovendien de uitsluiting van de Joden door Winterhulp Nederland. Toen kopstukken van de NSB, zoals Meinoud Rost van Tonningen, een functie kregen in het landelijke comité, vertrouwden ook de naïeve landgenoten de organisatie Winterhulp Nederland niet meer. Winterhulp werd vanaf 1941 een hulpactie van en voor de leden van de NSB. Volgens geschiedschrijver Loe de Jong zouden veel posters zijn beklad met de tekst "geen knoop van mijn gulp voor de Winterhulp".

Op 5 november 1943 wordt er in de Langestraat 56 een Nebenstelle van het SS-Ersatzkommando geopend, een bijkantoor van de SS die zijn eigen militaire hiërarchie had. Hier konden SS-soldaten terecht voor inkwartiering, soldij en voedselbonnen.

Het diende ook voor het werven en aanmelden van vrijwilligers voor de SS.

Als er weer een oproep voor “Flinke kerels” werd geplaatst in de kranten om zich te laten keuren, kunnen de reisbiljetten ook worden opgehaald bij de “Nebenstelle der Waffen SS” in de Langestraat 56 in Alkmaar.

In de Openbare Lagere School De Nieuwburgh aan de Munnikenweg 18 in Oudorp, nu Obs De Zes Wielen, waren, volgens een verzetsrapport van juli 1944, ca. 40 manschappen van de Divisie Hermann Göring gelegerd. Deze manschappen maakten deel uit van de verdediging van het nabij gelegen steunpunt WN 14.

Volgens een verslag uit het verzet van juli 1944 waren er in zeven of acht woningen aan de zuidzijde van de Munnikenweg in Oudorp, ca. 40 man van de Divisie Hermann Göring ondergebracht.

Het is heel goed mogelijk dat het om dezelfde personen gaat die eerst in de verderop gelegen openbare school De Nieuwburgh zaten. De verplaatsing had wellicht te maken met dat de woningen achter het te verdedigen steunpunt lagen en het schoolgebouw daarvoor.

In het Broederhuis Huize Saint Louis aan de Nassaulaan 30, werd door Katholieke broeders les gegeven Alkmaarse jongens.

Op 19 mei 1943 komt hier een kantoor van de Deutsche Dienststelle und Feldpost. Dit is een eenheid die die zich bezighoudt met het versturen van brieven en pakketten tussen het thuisfront en de soldaten in de regio Alkmaar

Op de foto onder rechts is van een medewerker van de Dienststelle und Feldpost aan het werk.

Op de Kneppelbrug zijn borden aangebracht die verwijzen naar de Deutsche Dienstelle und Feldpost en de KTD (Kraftfahrt Transport Dienst) in de Nassaulaan.

Aan de Nassaulaan 53 is een kantoor van de Kraftfahrt Transport Dienst (KTD) gevestigd. De KTD beschikte over auto's, die werden gebruikt voor het vervoer van goederen voor de Wehrmacht. De chauffeurs van de KTD waren vrijwilligers, niet-geüniformeerd en niet-bewapend. De KTD is in april 1942 omgevormd tot de KüK (Kraftfahrzeug Uberführungs Kommando). In oktober 1943 ging dit onderdeel over in het Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps (NSKK).

­

Aan de Nieuwlandersingel 55 was de dienstwoning van kampfkommandant Alkmaar.

De dienstwoning lag betrekkelijk dicht bij het stafkwartier aan het Kennemerpark en de bunker aan het Ritsevoort zodat deze bij een aanval snel te bereiken was.

In het pand aan de Wilhelminalaan 10 vestigde zich op 19 mei 1940 de Duitse Radiodienst, een onderdeel van de Nachrichtendienst.

De Nachrichtendienst is een Duitse eenheid dat zich bezig houdt met verbindingen, zowel met kabel als met zenders. Het belang van Alkmaar als knooppunt van telefoonlijnen was groot in Noord-Holland. In dit pand was een administratieve eenheid dat ging over de kabelverbindingen van zowel de PTT als de zelf gelegde kabels van het Festung Kabelnetz. De schuin tegenover dit pand gelegen bunker in de Alkmaarder Hout, de bunker bij de molen van Piet en het relaisstation op de hoek van de Heilooërdijk/Kennemerstraatweg maakten onder meer deel uit van deze eenheid.