Ondergrondse bladen

Met het verschijnen van de illegale bladen werden de lezers van nieuws voorzien, dat er heel anders uitzag dan wat de Duitse propaganda de wereld in stuurde.  De illegale pers in het algemeen had daarmee een belangrijke functie en was in staat de lezers op de hoogte te houden van de werkelijke stand van zaken. 

Ondergrondse bladen werden vervaardigd daar waar maar plaats was voor een mens, een radiotoestel en een stencilmachine. De een in de kelder of op zolder van zijn eigen huis; anderen werden opgejaagd van de ene plaats naar de andere.

Aanvoer van papier voor de illegale stencilinrichting in Alkmaar.  Hier werd de Trouw-editie West-Friesland II op een stencilmachine vermenigvuldigd.

Voorbeelden: 

Naast de edities van landelijke verzetsbladen zoals Het Parool, Trouw, De Waarheid, Je Maintiendrai en Vrij Nederland, verschenen er in Alkmaar ook “eigen” Alkmaarse illegale bladen. 

MORGENBULLETIN

Verscheen dagelijks van 25 september 1944 tot 19 mei 1945. 


P. Duyff typte na de spoorwegstaking van september 1944 gedurende enige weken het MORGENBULLETIN. Door de grote vraag naar het blad moest later tot stencilen worden overgegaan. 

Een schrijven van de redactie van het Morgenbulletin over gesprekken om verschillende bladen samen te voegen om zo de krachten te bundelen. Opmerkelijk is de anti-semietische toon van de brief, gericht tot het echtpaar Tas van de RoBu, zelfs nog in 1945.

PARAAT

Paraat wordt uitgegeven door H. Conciëlsky, G. Hartland en K. de Wilde.

RECHT DOOR ZEE

Verscheen dagelijks tot 14 november 1944.

Aanvankelijk verspreidde B.J. Oortmeijer nieuwsberichten zonder titel in een kleine oplage. Na enige tijd kwam hij in contact met B. Speet en D. Jupijn, twee journalisten, die hetzelfde deden. Zij besloten gezamenlijk een blad op grotere schaal te gaan uitgeven.  Op 15 november 1944 werd Speet door verraad gearresteerd en een week later Jupijn. Dit betekende het einde van het blad. Beiden werden op 17 december 1944 als represaille voor een tot zinken gebracht schip gefusilleerd te Wormerveer.

Bernardus Paulus Maria Speet 

Foto: eerebegraafplaatsbloemendaal.eu

Dirk Hendricus Lodewijk Jupijn

Foto: Alkmaar 1940-1945, kroniek van de bezettingsjaren, J. van Baar

ROBU en De Vrije Alkmaarder

ROBU verscheen, juli 1943 tot 25 november 1944, dagelijks in een oplage tussen de 10 en 1.500 exemplaren. Het werd gestencild en de inhoud bestond voornamelijk uit nieuwsberichten. ROBU, een samentrekking van ROSE BULLETIN, werd in het gebouw van het kadaster in Alkmaar vervaardigd door de inwonende ambtenaar van het kadaster R. Bakker en het aldaar ondergedoken joodse echtpaar Tas.


Vanaf begin 1944 stelden zij ook weekoverzichten samen.  Vanaf 27 november 1944 tot 10 februari 1945 werd ROBU onder dezelfde redactie voortgezet onder de titel “HET PAROOL-BULLETIN” voor Alkmaar en omgeving verzorgd door “ROBU”


Vanaf 12 februari 1945 tot 21 maart werd deze uitgave op bredere basis voortgezet als “DE VRIJE ALKMAARDER” uitgave van HET PAROOL, VRIJ NEDERLAND en ROBU


Van 22 maart 1945 tot 5 mei 1945 traden ook JE MAINTIENDRAI en DE WAARHEID tot de redactie toe en werd het ideaal van een nauwe samenwerking tussen de progressieve stromingen dicht benaderd. De bedoeling was alleen het geven van betrouwbaar nieuws. DE VRIJE ALKMAARDER werd na de bevrijding tot juli 1950 voortgezet.


De ondergedoken Alkmaarse Jood J. Tas, redacteur van de Vrije Alkmaarder, laadt de accu op van de radio waarmee de buitenlandse radio- uitzendingen konden worden gehoord voor copy van zijn krant. Hij leest "het Parool".

Foto: jodenvervolginginfotos.nl

Mei 1945 aan de Westerweg, mogelijk het eerste kantoor van de Vrije Alkmaarder. Toen ondergebracht bij 'Instituut Roggeveen'.

Foto: Bosman, P.J.  collectie Regionaal Archief Alkmaar  FO 1300129

Het pand van de redactie van De Vrije Alkmaarder in 1948, op de hoek van de oude gracht  en de ridderstraat 

Foto: Regionaal Archief Alkmaar  FO 1010551

De redactie van De Vrije Alkmaarder voor hetzelfde pand in 1948 

Foto: Regionaal Archief Alkmaar  FO 1010552

De STRIJDER en De VRIJE PERS

Van september 1943 tot september 1944 werden door Dirk Groen en Cor Neef getypte nieuwsbulletins zonder titel uitgegeven in een oplage van ongeveer 30 exemplaren.  In september 1944 kregen deze de titel De STRIJDER, vanaf januari 1945 wijzigde de uitgave naar gestencilde vorm en kwam uit als De VRIJE PERS. Deze verscheen dagelijks, vanaf 1 januari 1945 tot en met 14 mei 1945. Het blad werd gestencild en de inhoud bestond voornamelijk uit binnenlandse berichten en nieuwsberichten. Soms was er een extra editie, zoals op 19 april 1945, met als belangrijk nieuws: "de Wieringermeer onder water".

Voor het maken van De Vrije Pers werd eerst de avond te voren thuis naar de Engelse zender geluisterd, vervolgens ’s morgens om 7 uur (alles via de koptelefoon). ‘s Middags om 13.00 en 14.00 uur op het werk in Alkmaar, daar was beschikking over een goed radiotoestel. De directie was op de hoogte, maar liet daarvan niets merken; er kon ongestoord de gang worden gegaan. Medewerking werd verleend door mej. A.T. Morsch, koerierster, en de verspreiders J.N.C. Verfaille, D. Groot, P.J. Massee en J. Blokker, terwijl J.H. Blein zorgde voor het contact met de verzetsbeweging. Luisterposten waren de familie Ypma te Alkmaar en P. Nieman te Oudkarspel, N.N. Woestenburg fungeerde als draaiadres. Dirk Nap voorzag het blad van vele illustraties.

Het herinnerningsblad van de Vrije Pers van mei 1945 om kenbaar te maken wie allemaal betrokken was.

Bron: Regionaal Archief Alkmaar

Telex

Verscheen van 28 oktober 1944 tot 6 mei 1945, werd uitgegeven door A. Lind.

TROUW; Alkmaar en omstreken

Verscheen dagelijks van 22 november 1944 tot 31 mei 1945. 

P. de Graaf was op Koninginnedag 1944 uit de gevangenis in Amsterdam bevrijd. Hij wilde opnieuw in het illegale werk worden ingeschakeld, kon echter moeilijk contact vinden. Daarom begon hij "uit verveling" in Alkmaar een getypt nieuwsblad onder de titel FRONT- EN WERELDNIEUWS. Het verscheen slechts kort; van 1 tot 22 november 1944. Dit had een reden; er verschenen namelijk in Alkmaar verschillende andere nieuwsuitgaven, waaronder de plaatselijke editie van TROUW. Na overleg met de vertegenwoordiger van TROUW, J. de Jonge, besloten de Graaf en de Jonge een editie  voor de omgeving van Alkmaar te laten uitkomen, waar eigenlijk meer behoefte aan bestond. De Graaf vertrok daarop naar naar zijn zuster in Heerhugowaard en begon daar met een streekuitgave van TROUW. ln Alkmaar bleef De Jonge de leiding behouden van de Alkmaarse editie. De teksten van beide edities waren gelijk, laatstgenoemde uitgave verscheen echter enige dagen later. Onmiddellijk ontstond strijd met de reeds te Heerhugowaard verschijnende LUISTERVINK. De moeilijkheden werden echter na enkele dagen opgelost en DE LUISTERVINK werd met medewerkers en al opgenomen in TROUW. 

De Alkmaarse uitgave werd van begin december af dikwijls in Heerhugowaard gestencild, o.a. wegens razzia's en technische moeilijkheden. Op 1 januari 1945 hield de stencilpost-Alkmaar op te bestaan en werden beide edities in Heerhugowaard vervaardigd. Op 2 februari 1945 werd K. Norel tot redacteur aangesteld. Door de onvoorziene vergroting van de oplage en door verkeersstremmingen wegens strenge vorst, kwam men eind januari 1945 in grote papiernood te verkeren; de moeilijkheden werden opgelost door de papiervoorraad van een drukkerij in Zuid-Scharwoude te 'organiseren'. Toen de elektrische stroom werd afgesloten gaf het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland gelegenheid de Duitse kabel die naar Den Helder liep, in te schakelen. Tenslotte werden beide edities op 10 april 1945 gecombineerd. Op 27 en 28 april vonden door verraad vele arrestaties plaats onder illegale werkers te Heerhugowaard. Ook De Jonge en De Graaf (de laatste was in een lijkenhuisje ondergedoken) werden gevangen genomen. De gespaarde medewerkers zagen echter kans nog dezelfde dag een andere stencilmachine te veroveren en TROUW bleef tot de kort daarop volgende capitulatie zonder enige onderbreking verschijnen.

Luisterpost verstopt in een hooiberg in Alkmaar. Radioberichten vormden de basis voor het oorlogsnieuws in Trouw.

VRIJ NEDERLAND; nieuwsbulletin voor Noord Noord-Holland

Verscheen twee keer per week. 

Vanaf 25 oktober 1944, tot de verschijning van DE VRIJE ALKMAARDER op 12 februari 1945, was er een uitgave bestemd voor Alkmaar en Heiloo. Deze werd door de VN-vertegenwoordiger voor West-Friesland samengesteld uit landelijke VN-artikelen, streeknieuws en radioberichten.  


Bron: Trouw.nl ; Regionaal Archief Alkmaar ; De ondergrondse pers 1940-1945, Lydia E. Winkel geheel herzien door  Drs. Hans de Vries