De oorlogsjaren van Henk de Vries 

Opa, vertel eens over '40 - '45...

Dit verhaal is geschreven door Henk de Vries (1922) op verzoek van zijn kleinkinderen Mieke, Karin en Renée.

Het is onderdeel van een groter verhaal van Opa en Oma de Vries waarin zij hun leven op een chronologische wijze hebben neer geschreven ter overlevering.

"Het verhaal" is geschreven vanuit opa en oma de Vries en is volledig geschreven in de `ik`-vorm.

De oorlogsjaren hebben vooral bij opa een onuitwisbare herinnering nagelaten. Dit gedeelte is nu apart uit "Het Verhaal" gelicht en is hieronder weergegeven. 

Zo werden we automatisch verantwoordelijk voor het geval dat zoiets nog eens zou gebeuren.  Je liep dan een paar uur tussen “Huize Voorhout” en de “Molen van Piet” heen en weer. Later waren er weer anderen die ons bij deze taak aflosten. 

Ludzer, mijn broer, die nogal goed kon leren, had een opleiding gevolgd op de Zeevaartschool in Groningen.  Hij wilde later graag als stuurman de “grote vaart” op.  Na het behalen van het diploma werd hij in Amsterdam aangenomen bij een zeevaartmaatschappij, ik meen de V.N.S. (Vereenigde Nederlandsche Scheepvaartmaatschappij).  Het was in die tijd dat we op zekere dag thuis bezoek kregen van de politie die de opdracht had gekregen om de kamer van Ludzer te onderzoeken.  Bij een eerstvolgend verlof van Luds heeft Pa hem dit verteld en gevraagd wat dit kon betekenen.  Maar Luds hield vol dat hij niets te verbergen had.  Toch gaf dit in ons gezin een naar gevoel.  Dat dit gevoel niet ten onrechte was, ondervonden we al snel toen we een bericht van de Rederij ontvingen; Luds was gearresteerd tezamen met nog een aantal studenten, die ook in Groningen hadden gestudeerd.  Er was toen thuis echt sprake van een paniekstemming.  Ludzer werd overgebracht naar de Euterpestraat in Amsterdam, waar hij vast wel is verhoord.  Van daar werd hij overgebracht naar het beruchte “Oranje Hotel” in Scheveningen.

‘s-Middags werd veel tijd aan sport besteed en dat was dan ook wel het meest positieve wat we daar uitvoerden.  Op zondagavond verveelden we ons meestal en zo kwam het dat ik met twee kameraden, Rinus Spaans en Gerard Veldhoen, naar Hoogeveen liepen en daar een kerkdienst bijwoonden.  We voelden ons wel wat opgelaten om in ons onsympathieke, groene uniform bij de andere kerkgangers aan te schuiven.  Na afloop van de dienst werden we door een meneer en mevrouw aangesproken en zij vroegen ons of we met hun mee wilden gaan om daar thuis wat te nuttigen.  Dat nuttigen bestond uit een bord roggepap.  Het waren hele aardige mensen, die ons ook voor de volgende week weer uitnodigde.  En zo is dat een heel tijdje doorgegaan. Maar het bleef wel steeds bij roggepap en het smaakte ons goed.  De naam van deze gastvrije mensen was Kikkert en hij had een melkzaak in Hoogeveen.  Nog vele jaren na de oorlog heb ik nog met hen gecorrespondeerd.  En zo was er weer een half jaar om en had ik geen cent verdiend.  Wel kon ik nu mijn taak bij het Bedrijfschap voor Zuivel weer opnemen, al zou dit niet van lange duur zijn.  Luds was ondertussen weer overgeplaatst naar Haaren in Noord-Brabant en vandaar weer naar de gevangenis in ’s-Hertogenbosch. 

Ik ben mijn licht op gaan steken bij een buurmeisje die verkering has met een jongen uit Arnhem.  Deze werkte ook in Duitsland, maar vlak over de grens in het plaatsje Stadlohn, ongeveer 10 à 15 km vanaf Winterswijk.  Zo iets is toch aantrekkelijker dan een bommenregen in Leipzig.  Hij werkte daar als stoffeerder en werd beschouwd als grensganger, hetgeen inhield dat hij vrij vaak een paar dagen naar huis of naar Alkmaar kwam.  Het buurmeisje heette Corrie Betlem en haar vriend Gerard Zwienenberg. Gerard werd ingeschakeld om in Stadlohn rond te kijken of iemand mij daar kon gebruiken.  Het duurde niet lang voordat ik een gunstig bericht kreeg.  Het was gelukt en ik kon dus aan het werk vlak over de grens en ik zou wel zien waar ik te werk werd gesteld. 

Maar voor dat ik naar Duitsland vertrok is er een verzoek ingediend dat ik dan nog een bezoek met mijn ouders aan Luds zou mogen brengen.  Wie dit uiteindelijk geregeld heeft is mij onbekend maar het werd wel toegestaan.  De reis ging naar ’s-Hertogenbosch waar hij toen nog verbleef.  We moesten een tijdje wachten in een kamertje.  Daar zaten we dan met z’n drieën, ieder met zijn eigen gedachten diep onder de indruk in afwachting hoe de confrontatie met Luds zou zijn.  We werden opgehaald en naar een ander lokaal gebracht waar een lange balie was met daarachter een gewapende militair.  En toen ging er een deur open en daar kwam Ludzer binnenlopen.  En dan gaat er heel wat door je heen. Hij zag er niet slecht uit maar was erg stil.  Hij moet afstand van de balie houden, zodat we elkaar niet de hand konden geven.  Pa vertelde de reden waarom we bezoek mochten brengen.  Ook wilde Pa hem nog iets vragen, maar dat werd door die militair verboden.  Het enige dat Luds zei, was dat hij het verblijf in de cel vrij goed kon opbrengen.  En dat was het dan.  Hij werd weer naar de cel gevoerd, ons achterlatend met een gevoel van mistroostigheid.  We hadden toch wel wat meer willen praten.  De hele ontvangst was binnen vijf minuten afgelopen.  Achteraf beschouwd was het toch heel belangrijk dat we hem toch nog even mochten zien. 

Het was dan wel geen bureau werk zoals ik gewend was, maar meer productiewerk.  Je kunt het beschouwen als een ijzerfabriek waar metalen roosters werden gemaakt.  Het personeel bestond uit vijf Duitsers, namelijk één bedrijfsleider, drie mannen die voor de militaire dienst waren afgekeurd en één oudere monnik.  Voorts waren er ± 12 Hollanders, waarvan de meesten uit de grensstrook kwamen en elk weekend dus naar huis gingen.  We bleven dan met drie man over; namelijk Dick Muller uit Rotterdam, Chris van Straaten uit Amsterdam en mijn persoontje.  We hadden onderdak in een “lager”, een soort van barak, bestaande uit een eetgedeelte, een slaapgedeelte waar onze kribben stonden, een wasruimte, alsmede een aangebouwde keuken, waar het eten door een meisje werd bereid. 

Tenslotte werkten er nog vijf Russische krijgsgevangenen, die ’s-morgens gebracht en ’s-avonds weer opgehaald werden.  Het werk was niet te zwaar, maar de werkdagen, inclusief de zaterdag, wel vrij lang.  Verder waren we vrij in ons doen en laten, ook ’s-avonds hoefde we niet voor een bepaalde tijd binnen te zijn.  Ik arriveerde daar op 2 augustus 1943, precies op mijn 21-ste verjaardag.  Moe had mijn koffer met kleren verzorgd en bij het uitpakken ervan had ik veel bekijks van de stoere kerels uit de grensstreek die in een versleten overall met grote ogen stonden te kijken hoe mijn keurig door Moe gestreken witte overhemden te voorschijn kwamen, die ik voorheen op kantoor placht te dragen. Inwendig zullen ze hier wel pret om gehad hebben en dat gunde ik ze ook wel.  Voor het zware werk was ik niet in de wieg gelegd.  En dat hadden ze snel door, want ik kreeg al snel controlewerkzaamheden te doen.

Dat deed ik samen met de monnik, dan wel Bruder Joep genaamd.  We moesten de zwakke plekken in de roosters opzoeken en deze met krijt merken.  Later werden deze punten dan opnieuw gelast.  Hierna gingen de roosters in een verfbad, dat je ook met z’n tweeën moest doen, want er waren grote exemplaren bij van ruim 3 meter lang en 1,5 meter breed.

Bij luchtalarm moesten we de schuilkelder in en dat gebeurde nogal eens, maar in de tijd dat ik daar was, is de fabriek geen doelwit geweest.  Als de werkdag voorbij was zocht ik ’s-avonds Gerard Zwienenberg op die deze baan voor mij geregeld had.  Met nog enkele Hollanders die in Stadlohn werkten vormden we een vaste groep, die met elkaar optrok. Zo gingen we af en toe naar de “Kino” of te wel de bioscoop als er een redelijke film was.  Maar meestal dronken we een biertje in een Wirtschaft.  Van bovengenoemde Hollanders werkte Willy Doornbos bij de broodbakker, Jan, een oudere vrijgezel, was schoenmaker en een Fries, wiens naam ik kwijt ben werkte in een zuivelfabriek als kaasmaker.  Ook Chris van Straaten sloot zich later bij ons aan.  Chris kon heel goed orgel spelen.  Later kreeg hij verkering met een Duits meisje dat de naam Mia Bokhoff droeg.  Deze Mia was een heel aardig meisje en ze kon heel mooi zingen.  Op een avond zaten we weer in een Wirtschaft, waar ook heel wat Duitse militairen aanwezig waren.  Maar er stond ook een orgel en Chris kroop daarachter en Mia kwam bij hem staan.  Chris begon te spelen en Mia kende dat stuk ook, want ze zong het feilloos mee en met zo’n warme mooie stem dat ik er kippenvel van kreeg.  Het was doodstil in de Wirtschaft geworden en die Duitsers wisten zich gewoon geen houding te geven.  Er was een duidelijk voelbare spanning aanwezig, maar in stilte genoten we enorm van dit optreden; we voelden het als een overwinning.

Diverse malen kon ik met verlof naar huis en tijdens één van die uitstapjes vernam ik thuis dat Luds nu naar kamp Amersfoort was overgebracht. 

Het groepje, waar ik in Duitsland in de vrije tijd mee omging, bleef intact en werd later zelfs uitgebreid met Richard Zwienenberg, de broer van Gerard, de stoffeerder. Richard kwam ook bij “Lichtgitter” te werken.  In Stadtlohn bleef het rustig al werden de stromen vliegtuigen steeds massaler over en weer en waren we vaak getuige van luchtgevechten.  Ook de V1 en V2 zagen we regelmatig afgevuurd overvliegen.  Dit waren onbemande raketten die richting Engeland werden gedirigeerd.  Deze exemplaren kwamen ook wel eens op een verkeerde bestemming aan.  Er kwam er ook één in Den Haag terecht, waar een nichtje van mij. Nel Zuidema, door een scherf werd getroffen en zwaar gewond raakte aan haar been.  Het scheelde niet veel of ze had het been moeten missen. Het liep tegen eind 1943 en de kerstdagen kwamen in zicht.  Ik voelde mij toen niet zo lekker, want ik had een flinke steenpuist in mijn hals.  Dus regelde ik een paar verlofdagen om dan begin januari weer terug te gaan.  Doordat ik nog steeds wat last van die steenpuist had, ben ik een paar dagen langer thuis gebleven dan mijn verlofpas aangaf.  Dan toch maar vertrekken.  Mijn koffer staat klaar, maar ik wil eerst nog even afscheid nemen van Diny die in de stad werkt. Het is dan een uur of twee als ik in de Langestraat loop op weg naar Diny.  Op de hoogte van het Stadhuis wordt ik aangehouden door twee SS-militairen die mij aanhouden en naar mijn papieren vragen. Aan de datum op mijn verlofbrief zien ze dat ik een paar dagen over tijd ben en wordt gearresteerd.  Dat ik ze erop wijs dat ik een gezwel in mijn hals had en dat mijn koffer nu klaar staat om te vertrekken haalde niets uit.  De revolver kwam te voorschijn en werd me in de rug gedrukt.  Ze brachten mij naar het politiebureau waar ik werd overgedragen aan de agenten die daar toen dienst hadden.  Daar was ook agent Dalenberg bij, waarvan bekend was dat hij pro-Duits was.  Ik drong er wel bij hem op aan om bij mijn thuis dit nare bericht over te brengen, dan kon hij zich tevens overtuigen dat mijn koffer inderdaad klaar stond.  Hij heeft de boodschap wel overgebracht, maar aan de situatie veranderde dat verder niets.  Die SS-polizei was toch al verdwenen. 

Ondertussen moest ik op het bureau mijn zakken legen en werd de broekriem ingenomen.  Op mijn vraag wat dit nu allemaal te betekenen had, was het antwoord kort maar krachtig. U gaat de cel in en voor de rest moet u het maar afwachten.  Het verblijf in zo’n kleine politiecel is verstikkend en wat duurt de tijd dan lang.  De volgende ochtend kreeg ik wat broodjes aangereikt die vanuit hotel “De Nagtegaal” waren bezorgd.  Die broodjes smaakten mij ongeveer hetzelfde als mijn broekriem, maar verder vond ik dat niet zo belangrijk.  De agent die me deze bezorgde was wel wat vriendelijker, maar van hetgeen hij mij vertelde, werd ik niet zo vrolijk.  

De weken, die in Amersfoort wel maanden leken te duren, regen zich aaneen.  Ik zat ongeveer in de 5e week en voelde me al een tijdje niet goed door een keelpijn die maar niet over wilde gaan.  Toen ik Bram weer een keer ontmoette vertelde ik hem dit. “Kom maar mee, Henk, dan gaan we even langs de arts”.  Deze constateerde dat het difterie was en dat ik in de ziekenbarak moest worden opgenomen.  Dit was de laatste keer dat ik Bram gezien heb.  Later heb ik vernomen dat hij een vluchtpoging heeft gedaan die helaas niet is geslaagd en waarbij hij werd dood geschoten.  In Alkmaar werd ter zijner herinnering een school en een straat naar hem vernoemd.  Nu ik dit schrijf, zie ik weer dat beeld van die timide ouders voor mij.  In de ziekenbarak knapte ik weer wat op en hoopte spoedig op transport te worden gesteld, al wist je dan niet wat je dan weer te wachten zou staan. 

De bedrijfschef woonde echter naast de fabriek en zodoende heb ik me bij hem gemeld. Zijn vrouw was ook aanwezig en daar kon ik mijn verhaal kwijt. Ze waren erg vriendelijk en er werd koffie gezet. Mevrouw Friesen, zoals ze heette heeft daarna nog uitsmijters voor me gebakken. Op zo’n moment weet je gewoon niet wat je overkomt, na ruim drie maanden droog brood zonder beleg.   

“Ja”,  zegt de heer Friesen tegen mij, “je zult nu zeker wel naar huis willen?” Dat was natuurlijk niet tegen dovemansoren gezegd en het antwoord was dan ook: ‘Graag!”

De verlofpapieren heeft hij in orde gemaakt en zo ben ik maandag op de trein gestapt en was nog diezelfde dag in Alkmaar. Zo ben ik een paar dagen thuis geweest. Natuurlijk waren ze thuis ontzettend blij dat ze me weer zagen, maar de zorgen om Luds hingen als een schaduw om hen heen. En dat kon ik mij goed voorstellen, want nu wisten ze helemaal niet meer waar hij verbleef. Tijdens dit korte verblijf heb ik dan de ouders van Bram Daalder bezocht, waar ik al eerder melding van heb gemaakt.

Na mijn terugkeer in Stadtlohn had ik ook weer een gesprek met de heer Friesen en hij bood mijn toen werkzaamheden op kantoor aan. Dit heb ik natuurlijk heel fijn gevonden, want dat fabriekswerk vond ik maar niks. Op het oorlogsfront bleef het tamelijk rustig, wel liepen de Duitsers in Rusland zware klappen op. Maar op 6 juni 1944 kwam het geweld wel dichterbij, want op deze dag zijn de geallieerden Normandië binnengevallen. D-Day. Veel N.S.B.-ers zijn toen naar Duitsland gevlucht. Later speelde ook de landing bij Arnhem een twijfelachtige rol.  Op een ochtend werden alle Hollanders in Stadtlohn in vrachtauto’s geladen en vervoerd naar een plaats ca. 20 km verder landinwaarts, waar we tankvallen moesten graven. We sliepen ’s-nachts in een school, waar kribben geplaats waren. Na ongeveer een week toen de aanval door de Duitsers was afgeslagen konden we weer terug naar Stadtlohn. Maar wat zit de wereld soms vreemd in elkaar. Op een dag kort hierna is er kermis in het kleine Stadtlohn, alsof er helemaal geen oorlog is! Doch er staat maar alleen een zweefmolen. Deze had echter wel voldoende aftrek, dus ook de Hollanders wilden wel zwieren en zwaaien. Voor mij bleef het niet bij zwieren, want in die molen zit een bloedmooi meisje, dat mij tijdens het zwieren de hand toe stak. Zo iets is natuurlijk een leuke afwisseling. Toen het rondje afgelopen was heeft ze mee opgewacht en zijn aan de wandel geraakt. Ze heette  Resi Kemmerling en kwam oorspronkelijk uit Dusseldorf. Vanwege de bombardementen was ze naar Stadtlohn gekomen met haar ouders en een paar zusjes. Zo één of tweemaal per week ontmoeten we elkaar. Ze was heel geïnteresseerd hoe ik woonde en werkte in Holland. Ze waren thuis anti-Hitler. Haar vader was architect en ze woonden tijdelijk in een grote caravan. Het was voor ons beiden een welkome afwisseling en er was altijd wat te bepraten. In zo’n roerige, onrustige tijd gebeurde er veel om je heen. Zo waren er bij Resi thuis ook grote zorgen, want ze had in korte tijd twee broers verloren in de oorlog. En zo gingen we langzamerhand de winter tegemoet. Chris van Straaten, de organist, en ikzelf waren daar wat kleding betreft niet op voorbereid, daar we al een lange tijd niet met verlof waren geweest. Voor zo ver we wisten waren de grenzen nog steeds gesloten. We hebben het de heer Friesen voorgelegd en hij had er wel begrip voor dat we wat warmere kleding wilden hebben. Hij heeft toen verlofpasjes uitgeschreven en we moesten dan maar zien hoever we konden komen. Alles ging toen snel in werking. We zouden ’s-middags op weg gaan en ik heb toen Resi op haar werk gebeld dat we ’s-middags zouden proberen Holland te bereiken. Ze wenste mij en Chris een goede reis en “auf wiedersehn”. Of Chris zijn Mia nog gesproken heeft, kan ik mij niet herinneren. Voor het middag was ben ik nog even een boodschap wezen doen en toen kwam Resi aanfietsen met een stel heerlijke boterhammen met ham voor ons beiden. Dat was een geweldige verrassing en er volgde nog een ontroerend afscheid. Als het geluk ons op deze ongewisse tocht zo nabij zou blijven, zullen we daar erg dankbaar voor zijn. Dan is het middag en besluiten we te vertrekken. Lopend gaan we op weg en zullen op het station een kijkje nemen of er misschien een trein richting Holland zal gaan. Maar dan stopt daar, vlak bij ons voor een Wirtschaft, een militaire vrachtauto met oplegger. “Waar gaan jullie naar toe?”, vragen we aan de twee chauffeurs die uitstappen. “We gaan naar Holland”, is hierop het antwoord.  “Dat treft, daar willen wij ook heen, kunnen we meerijden?” “Nee, dat is verboden, want we gaan naar het front”.  En toen gingen ze de Wirtschaft in. De oplegger stond bijna vol met kistjes, waar wel munitie in gezeten zal hebben. Daar achter stond een gedemonteerde Volkswagen, waarin een stapel soldatenjassen lagen. We keken elkaar aan en vonden beiden dat we de gok moesten wagen. We keken nog een keer om ons heen of de kust veilig was en klommen in de oplegger, stapten in de Volkswagen en kropen onder de stapel jassen die daar lagen. Na een tijdje sloeg de motor aan en daar gingen we dan. Het werd nog een vrij lange rit en het begon al te schemeren. Het was ongeveer half november en met een bewolkte lucht is het dan vroeg donker.

We naderden Gronau en toen begonnen we hem toch wel een beetje te knijpen.  Af en toe keken we voorzichtig door een kiertje en inderdaad verscheen daar het bord Gronau.  Volgens mij was dit toen de strengst bewaakte douane grensplaats van Duitsland.  Nog even en de auto stopte. Met kloppend hart nog snel even niezen en daar stonden vijf of zes man douane bij de cabine met de chauffeur te praten, waarna een paar van hen naar achteren  kwamen en de oplegger begonnen door te lichten.  Snel weggedoken onder die jassen hielden we ons onbeweeglijk stil.  Dan lijken seconden wel uren, maar gelukkig begon de auto weer te rijden.  We zullen vast wel een zucht van verlichting gegeven hebben.  We kwamen nu in de buurt van Enschede en via Hengelo ging het nu richting Deventer, wat toch nog ver uit de buurt lag. Het was ondertussen al vrij laat geworden en stikdonker.  We stopten in een plaatsje, waar de soldaten uitstapten en een hotelletje binnen gingen. Achteraf merkten we dat we in Gorssel waren.  We hebben een paar uurtjes geslapen en besloten ’s-morgens vroeg de auto te verlaten.  Stel je voor dat die chauffeur ons alsnog zou ontdekken. We begaven ons naar de snelweg, die langs het hotel lag.  Na een poosje kwam er een huifkar aanrijden met twee Duitse militairen op de bok.  Het waren al wat oudere gemoedelijke mannen en we vroegen waar de weg zo vroeg al naar toeging.  Ze gingen naar Deventer, en als we trek hadden, mochten we meeliften.  We gaven ze wat Duitse marken en zouden het fijn vinden als we bij het station afgezet zouden worden.  “Waar willen jullie dan naar toe?”, wilden ze graag weten. “Naar Amsterdam”, zegt Chris, “want daar woon ik”.  “Dat treffen jullie dan slecht, want dan moet je over de IJsselbrug en die is al enige tijd gesloten vanwege  beschietingen door vliegtuigen en dus beschadigd”. We hadden echter geen alternatief dus we zouden het wel zien als we daar waren. De afstand naar Deventer was nog ongeveer 7 km en we zaten prima daar in de huifkar. Een uurtje later waren we bij het station en zochten het hoofdperron op. Het wemelde daar van de militairen en een aantal landwachten. Dat waren foute Hollanders die wel met een geweer liepen en controle hielden. Ze hadden ons al gauw in de smiezen en we moesten ons legitimeren. Maar alles ging goed, maar waar we dan wel naar toe wilden? Amsterdam dus. Langs het perron stond een heel lange goederentrein die voor die soldaten bestemd was. Het was de eerste trein die weer over de IJsselbrug zou gaan. Het zou nog wel een uurtje duren eer hij zou vertrekken. De meeste soldaten waren de voorste wagons ingestapt. Wij tweeën zijn helemaal naar achter gelopen en hadden een hele lege wagon voor ons beiden. Hoera, eindelijk kwam de trein in beweging. De IJsselbrug kwam al in zicht en heel langzaam gingen we erover heen. Een pak van ons hart. Niks pak van ons hart. We keken elkaar eens aan en ja hoor…, Chris had het ook gehoord. Vliegtuigen in de lucht, die angstig dichtbij kwamen. De vliegtuigen, vier Spitfires van de Engelse luchtmacht, maakten een rondje en kwamen nu recht op ons af. Een enorm gekletter daalde op de wagons neer. We lagen plat op de grond, maar door de deuren die wat openstonden zagen we de vliegtuigen weer een rondje draaien en daar kwamen ze nog een keer. Een hels kabaal was wederom het gevolg. Ik wist niet dat Chris gelovig was, maar hij sprak wel een gebed naar boven uit om bescherming.

Nog twee keer herhaalde de vliegtuigen hun aanval, de locomotief was kennelijk goed geraakt, want de trein kwam tot stilstand. Toen de vliegtuigen uit het zicht waren, zijn we zo snel mogelijk uitgestapt en stonden midden in een weiland. Het feit dat we helemaal achteraan zaten is misschien onze redding geweest. Zo vlug we konden zijn we naar de snelweg gelopen, we zaten toen ter hoogte van Twello. We hebben daar een tijdje gestaan in de hoop een lift te kunnen krijgen. We hadden geluk, er stopte een auto, waarvan de eigenaar naar Amsterdam moest. Het was wel krap in zijn wagen, maar hij nam ons toch mee. Iedereen moest ’s-avonds voor 8 uur binnen zijn, maar dat zou ons vandaag niet lukken. De vertegenwoordiger, wat zijn beroep was, had wel een ontheffing. We kwamen Amsterdam binnen en toen heeft hij ons op een betrekkelijk gunstige plaats afgezet. Er reden daar een paar koetsjes, waarvan we er één aanhielden. Hun werk was prostituees op te halen en deze naar gelegenheden te brengen waar Duitse militairen verbleven. Na ons verhaal te hebben gedaan en een goede fooi in het vooruitzicht stelden, was hij bereid ons naar het huis van Chris zijn ouders te brengen. Een lange, bange tocht was achter de rug. Het was nu zaterdagavond en niet vroeg meer, dus vader en moeder Van Straaten keken wel heel erg op dat wij voor de deur stonden. Natuurlijk waren ze wel blij en verrast dat ze hun zoon weerzagen. Ik ben daar gebleven tot maandagmorgen en na bedankt en afscheid genomen te hebben, ben ik op goed geluk af op zoek gegaan naar vervoer richting Alkmaar. Dit lukte wonderwel snel. In de buurt waar Chris woonde was ook een militair depot en toevallig liep ik daar langs, toen een paar van hun auto’s op het punt stonden om weg te rijden. Op mijn vraag of er misschien één richting Alkmaar zou gaan, zeiden ze: “Stapt u maar in, want we moeten bij de Ortskommandant op de Kennemerstraatweg zijn”. Ik kon ze dus precies vertellen waar ze moesten zijn en na ongeveer 10 minuten lopen was ik thuis. Ook hier natuurlijk verbazing alom waar ik zo ineens vandaan kom. Natuurlijk waren ze thuis ook blij dat ze me weer zagen. Op deze dag maakte ik ook kennis met twee mannen, die mij tot op die dag geheel onbekend waren. De eerste was Wim Nieman die op vrijersvoeten met Diny was. En later op de dag maakte ik kennis met Arie van de Hoven, die Wies had veroverd. 

Het was alsof ik vlinders in mijn buik had, zo fijn vond ik het dat er een aardige jonge vent bij ons kwam. Dat gaf een prettige afleiding in deze sombere dagen.

De naam van deze onderduiker was Henk de Vries, maar dat hadden jullie misschien al wel begrepen.  De sympathie die ik voor hem voelde was wederkerig en als we dan gezamenlijk aan de maaltijd zaten zocht Henk wel eens contact door me onder tafel met zijn voet aan te stoten.  Kennenlijk ging het een keer mis, toen Pa zei; ”Wie zit me snotverdomme al door zo te trappen?”  We begonnen steeds meer voor elkander te voelen en dat begreep Tante ook wel en `s-morgens vroeg zei ze dan tegen me: ”Sientje ga jij Henk boven maar even wekken”.  Nou dat woordje even  kon ze wel vergeten, maar het bleef wel netjes hoor. 

De hongerwinter die begonnen was liet duidelijk zijn sporen zien.  Mensen op de fiets die vanuit Amsterdam kwamen om onderweg bij de Landbouwbedrijven wat aardappelen en graan en dergelijke zien te bemachtigen.  Elke maand werd het slechter en slechter en waren er mensen die helemaal naar de Wieringermeer trokken, en dat met een handkar.  Verschillende personen die geen energie meer hadden overleden onderweg en kwamen dan wel thuis met misschien wat etenswaar maar ook met een overleden dierbare.     

Deze winter was heel koud en ook bij ons thuis raakten we door de brandstof heen. 

Ja, maar achter in het weiland daar stonden nog genoeg palen, maar die waren van de Wehrmacht.  Maar nood breekt wet en dat geld ook voor ons.  Het was wel een waagstuk dat we voor ogen hadden.  Dus gingen we `s-avonds laat of `s-morgens vroeg op pad want we konden geen pottenkijkers gebruiken dus bij daglicht was uit den boze.  Ze gingen meestal met 3 man. Pa en Henk waren er altijd bij, maar Jan en Arie Stadegaard wisselden elkaar wel eens af.  Pa had een soort hefboom gemaakt waarmee de palen makkelijker uit de grond waren te krijgen.  Verder hadden ze touwen nodig om de palen te kunnen vervoeren.  De eerste paal eruit halen was wel spannend, want dit was weer iets nieuws voor ons.  Maar het ging gesmeerd,  Pa ging eerst de lijnen doorknippen, die met de ander palen verbonden waren.  Dan kwam voor Pa een gevaarlijk moment; het losmaken van de mijn die boven in de paal bevestigd was. Het lichten van de paal met de koevoet werkte prima en daarna konden ze huiswaarts gaan.  Als er slootjes waren ging daar dan de paal in en het voorttrekken van de paal was dan licht werk, maar af en toe kwam je bij een dam en dan hadden we de touwen nodig en was het sjorren om de paal erover te trekken. Als we dan weer thuis kwamen werd de paal zo snel mogelijk in stukken gezaagd, hetgeen weer een klus voor Henk was.  Zo konden we weer lekker stoken en warm zitten.  Er zijn zo een flink aantal palen verwerkt.  En we mogen echt van geluk spreken dat men het nooit ontdekt heeft, anders waren de gevolgen niet te overzien geweest. 

De kachel in de keuken kreeg het door het vele stoken met hout wel voor zijn kiezen en begon wat minder goed te trekken.  Maar wat geeft dat.  Eventjes de schoorsteen vegen en klaar is Kees.  Arie Stadegaard ging het dak op en tante Trien zal in de keuken met een zak het roet opvangen.  Er kwam eerst maar een beetje naar beneden. “Is dat nou alles” zei Tante en toen keek ze in de schoorsteen of er misschien nog iets achteraan kwam.  En jawel hoor… er kwam niet iets, maar alles tegelijk naar beneden.  Tante was niet meer te herkennen, zo zwart heb ik nog nooit iemand eerder gezien.  Gelukkig kon ze er hartelijk om lachen en de andere aanwezigen lagen helemaal in een deuk. 

Zo af en toe was er onraad.  We werden dan gewaarschuwd door Max, de hond, die buiten aan een lijn stond en hevig begon te blaffen als er een vreemde het erf op kwam.  En een ieder die zou proberen daar voorbij te komen zou zeker gegrepen worden. Voor de onderduikers bij ons, waar Henk de Vries er één van is, was dat wel fijn, dan hadden ze nog tijd om in de schuilkelder te komen die in de hooischuur was en waar de paarden rustig over heen liepen.  Ze hebben deze schuilplaats ook meerder malen moeten gebruiken.  Henk zat ook alle dagen een tijd in de werkkamer, waar hij het water op moest pompen dat door de leidingen naar de drinkbakken van de koeien liep.  Pa had hem wel op het hart gedrukt de werkkamer goed op slot te houden, want in die ltijd iep er wel veel edel maar zeker ook onedel langs de weg.  Henk vond het pompen niet erg, al was het wel wat eentonig soms.  Maar zoals jullie weten is het gezegde: “uitzonderingen bevestigen de regel”.  Zoals ook deze middag dat Henk weer druk in de weer is met zijn pomp.  Er wordt aan de buitendeur van de werkkamer gerammeld.  “Hé, jongeman, doe die deur eens voor mij open”.   Ja, denkt Henk, ik heet wel zo maar ik ben gekke Henkie niet.  Hij nam die man eens op en dacht; die man is zeker ook uitgehongerd zo’n mager smoeltje als hij had en dan nog zo’n vette ingedeukte hoed op zijn kop.  Nee, dacht Henk, ik heb geen gaatje in mijn hoofd, die komt bij mij niet binnen.  En tegelijkertijd die man maar rammelen die duidelijk steeds maar bozer werd.  Laat maar razen dacht de pomphouder, dat is misschien beter voor zijn bloeddruk.  In de keuken hadden ze ondertussen wel gehoord dat er iets loos was in de werkkamer en kwamen uiteindelijk polshoogte nemen wat er gaande was.  Het raadsel was toen gauw opgelost, het boze magere mannetje was namelijk mijn Ome Cor, de broer van Pa.  Natuurlijk mocht hij toen binnenkomen en er is later hartelijk om gelachen.  Veel belangrijke wapenfeiten deden zich niet meer voor. Het droppen van voedsel was een machtig gezicht en daar kon je ook aan merken dat de oorlog op z’n eind liep en ik zal daar maar niet verder over uitweiden, daar Opa dat in zijn schrijfwerk al heeft verteld evenals de trieste afloop van zijn broer Ludzer.